همیشه‌ی متروک

یک هفته‌ای می‌شود که از خانه بیرون نرفته‌ام. به جز یک‌بار برای خرید که آن هم از شدت گرسنگی بود و نه چیز دیگر. و البته میلی هم به بیرون رفتن ندارم. همین گوشه‌ی امن خودم، خانه‌ی ساکت، آرام و بی‌مزاحم ام را به همه‌ جای دنیا ترجیح می‌دهم. نه که دوست نداشته باشم سفر کنم. صبحانه را در کافه‌ای کنار خیابان در پاریس بخورم. کنار رود سن قدم بزنم. توی هوای بارانی رم خیس آب شوم. میان آسمان خراش‌های نیویورک گم شوم. پرواز پرنده‌ها را در آسمان اصفهان خودمان با چشم دنبال کنم یا هر جای دیگری از دنیا باشم. اما همه‌ی این‌ها فقط برای چند روز خوب است. بعدش باید برگردم به همین گوشه‌ی متروک دنیا. به خانه‌ام به خلوتم به کتاب‌هایم. بدون حضور آدم‌ها. راستش را بخواهید گاهی اوقات نگران خودم می‌شوم. اصلا دلیل تکامل انسان طی این دویست هزار سال همین ارتباطش با دیگر انسان‌ها و محیط بوده. برای همین بوده که توانسته این اندازه دوام بیاورد و من مدام دارم این دلیل مهم را دور می‌زنم. خودم را از آدم‌ها دورتر و دورتر می‌کنم و هیچ کس را به اندازه‌ی خودم دوست ندارم. یک زمانی که انگار هزار سال پیش بود کسی را بیشتر از همه‌ی دنیا دوست داشتم اما حالا دیگر احساس می‌کنم‌ او و همه‌ی آدم‌های دیگر دنیا، همه و همه برایم غریبه اند. همانطور که هیچ کس دیگر مرا نمی‌شناسد من هم انگار دیگر کسی را نمی‌شناسم.

کاش می‌توانستم بیایم بنشینم روبه‌روی همه‌ی مردم جهان و واضح و روشن، انگار که دارم چیزی را برای یک بچه‌ی پنج شش ساله توضیح می‌دهم، بگویم توی دو سه سال گذشته دقیقا بر من چه گذشته. ولی گفتنی نیست. باور کنید اینطور نیست که نخواهم بگویم، اصلا نمی‌دانم چه باید بگویم؟ از چه چیزی باید حرف بزنم؟ چه کلمه‌ای برایش به کار ببرم؟

بدترین پیامدی که بیشتر خواندن برای من داشته این بوده که فهمیده‌ام هرچه بگویم، هرچه بنویسم، و اصلا به هر چیزی که فکر کنم، قبل‌تر از من، کسی دیگر بوده که همان یا مشابه‌اش را گفته، آن را نوشته و به آن فکر کرده. هر چیزی! مطلقا هر چیز. (حتا همین نوشته‌ای که الان در حال خواندن آن هستی! شک ندارم که کسانی پیش از من بارها و بارها به این نتیجه رسیده‌اند.)

دنیای ما پر از تناقض است. در این دنیا هیچ چیز با هیچ چیز نمی‌خواند. از سیاست گذاری‌های کشوری و حقوق بشری و جنگ‌ها و ظلم‌ها و صلح‌ها بگیر تا کوچک‌ترین اجزا و افراد.

ویرجینیا وولف می‌گوید زندگی شبیه به تکه‌ای از پیاده‌رو بر فراز پرتگاه است. و واقعا هست. می‌گوید من به پایین نگاه می‌کنم؛ سرم گیج می‌رود. من هم سرم گیج می‌رود. می‌گوید نمی‌دانم چگونه می‌توانم این راه را تا به آخر طی کنم. من هم نمی‌دانم. البته ویرجینیا وولف نتوانست آن راه را تا آخر طی کند. یک روز با جیب‌های پر از سنگ به رودخانه‌ی اوز در رادمال رفت و خود را غرق کرد. امیدوارم من چنین سرانجامی نداشته باشم. امیدوارم یک روز خسته از این پرتگاه ذهنی خودم را از فراز یک پرتگاه عینی به پایین پرتاب نکنم.

از شروع فرجه‌ی امتحان ده روز می‌گذرد و من می‌توانم بگویم که تقریبا هیچ غلطی نکرده‌ام. امروز برای بار دوم برنامه‌ریزی کردم و نمی‌دانم که این بار می‌توانم به آن عمل کنم یا اینکه مثل همیشه باز هم از برنامه‌ام عقب می‌مانم. از اینکه خانه‌ی خودم مانده‌ام که درس بخوانم و نرفته‌ام خانه‌ی پدر و مادرم و باز هم هیچی به هیچی کمی از دست خودم عصبانی‌ام. راستش در این چند روز خیلی لی‌لی به لالای خودم گذاشته‌ام و خیلی مراعات حال خودم را کرده‌ام. دلیلش را هم اگر بخواهید بدانید برای این است که هیچ کس مرا به اندازه‌ی خودم دوست ندارد. اما این دوست داشتن از خودخواهی و خودبرتربینی نمی‌آید، بیشتر به خاطر بی‌کسی است.

آقای برتراند راسل یک جایی از یادداشتی با عنوان "نمایی از زباله‌های فکری" می‌نویسد: «تنها راهی که برای برخورد با خودستایی انسانی سراغ دارم، این است که به خاطر داشته باشیم بشر جز ناچیزی از حیات سیاره‌ی کوچکی در گوشه‌ی کوچکی از این جهان است و همانطور که می‌دانیم در دیگر بخش‌های کیهان هم ممکن است موجوداتی باشند که نسبت بزرگیشان به ما مثل نسبت بزرگی ما به یک ستاره‌ی دریایی است.»

خبر این دفعه واقعا کوتاه بود: فلانی خودکشی کرده. می‌شناختمش. بارها و بارها با او حرف زده بودم. بارها از کنارش رد شده بودم و سلامی کرده بودم. یکبار نظر کوچکی در مورد عکس‌هایم داده بود. نزدیک‌تر از این؟ نه هرگز. برای همین شاید راحت‌تر بتوانم تحمل کنم. من با مرگ آدم‌ها خیلی جور نیستم. بعد از شنیدن خبر مرگ کسی تا مدت‌ها به مرگ فکر می‌کنم. مرگ برایم مسئله‌ای گنگ، حل‌نشده، ترسناک و غریب است. گمان می‌کنم اگر هر روز هزار نفر جلوی چشمانم بمیرند باز هم مرگ برایم ناشناخته و غریب و وحشتناک خواهد بود.

 بعد از نمی‌دانم... شاید سه ماه. خسته و درمانده گفت: می‌شه باهام حرف بزنی؟ دارم از کسی می‌نویسم که بعد از چند بار حرف زدن دیگر نخواستم با او صحبت کنم. یک روز ناگهان (ناگهانی که شروع تدریجی‌اش از مدتی قبل بود)، مثل همه‌ی رفتن‌های قبلم به او گفتم: دیگه نمی‌خوام باهات حرف بزنم. و تمام شد. به همین سادگی؛ و دیگر جواب هیچ کدام از پیام هایش را ندادم. تمام کردن به همین سادگی است. وای به حال روزی که چیزی ناتمام بماند. روزی که نه بروی و نه بمانی و نه باشی و نه نباشی. بدبختیِ بزرگ، از آنجاست که شروع می‌شود. البته این معنی‌اش این نیست که من تمام کردن بلد نیستم. اتفاقا خیلی خوب هم بلدم. رفتن، ناگهان رفتن، از آسان‌ترین کارهاست.

دیشب اما داستان فرق می‌کرد. فکر کردم به عنوان آخرین نفر قبل از خودکشی انتخاب کرده با من حرف بزند. باور کنید همچین فکری کردم. از لحنش چنین چیزی برمی‌آمد.

نکته‌ی جالب اینجاست که مچ خودم را ناگهان وسط حرف زدنمان گرفتم، دقیقا آنجا که دیدم دارم چه بی‌وقفه و چه هیجان‌زده از هر دری برایش حرف می‌زنم. از روزهایم، از درس، از برنامه‌ام برای امتحان، از مولانا، از آخرین کتابی که خوانده‌ام، از نقاشی‌ای که دارم می‌کشم، از اینکه توی این سه ماه انگار سه سال پیرتر شده‌ام، از همه‌ی این‌ها حرف زدم. نمی‌دانم چقدر شنید و نشنید و چقدر می‌خواست که بشنود، برایم حتا مهم نیست اما باور کنید از خودم تعجب کرده بودم. این را به خودش هم گفتم. که چقدر حرف دارم برای زدن. گفت بعدا به موقع اش همه‌ی حرف‌هایم را برایش می‌زنم ولی بعدا ای در کار نیست. گفتم امشب استثناست. گفتم من هنوز بر سر تصمیمم هستم. ولی چرا؟ مگر مجبورم؟ یا مازوخیستم؟ یا نذر کرده‌ام حرف‌هایم را توی گودال وجودم دفن کنم؟ یا چی؟ نمی‌دانم. فقط می‌دانم در حال حاضر دلم نمی‌خواهد با هیچ کسی هیچ حرفی بزنم. حتا اگر میلیون‌ها جمله حرف برای زدن داشته باشم.

ای کاش تو بودی... ای کاش می‌شد همه‌ی این حرف‌ها را مستقیم به خودت بگویم بدون اینکه مجبور باشم در عکس و شعر و جمله بچپانمشان و قطره قطره و غیرمستقیم به چشمت برسانم. ای کاش دوست داشتی بشنوی. ای کاش بودی.

ای کاش لااقل اینجا را می‌خواندی.

تا حالا برایتان پیش آمده که توی آینه به خودتان نگاه کنید، زل بزنید توی چشم‌های خودتان و فکر کنید چقدر این موجودی که دارید تماشایش می‌کنید برایتان غریب است؟ شده از فاصله‌ی چند سانتی‌متری میخکوبِ چشم‌های خودتان شوید، سپس نگاهتان را روی صورتتان بلغزانید، به ابروها، پیشانی، بینی، لب‌ها و گونه‌ها و جمله‌ای بگویید؟ یا شاید مثل امروز صبحِ من شاعر شوید:

_ چه حرف تازه‌ای برای گفتن داری؟ همه‌ی حرف‌ها قبلا زده شده است.

_ خب زده شده باشد. به درک که زده شده است!

 

هولدن کالفیلد...

تولدتان مبارک آقای سلینجر.. من از شما خیلی چیزها یاد گرفتم.

میلان کوندرا در یکی از کتاب‌هایش نوشته بود: "هیچ در بند خویشتن نبودن، ما را به سهولت قربانی جسم می‌کند."